ჰერცეგ ნოვი (იტალიურად კასტელნუოვო) თავისი სახელის მიუხედავად, საკმაოდ ძველი დასახლებაა. ის დაარსდა 1382 წელს მეთევზეთა სოფლის ადგილას, ბოსნიელი მეფის – სტეფან I-ს მიერ, რომლის სახელიც ჰქვია ქალაქის ცენტრალურ მოედანს. 1482 წელს ქალაქი თურქებმა დაიპყრეს და დარჩნენ აქ მომდევნო ორი საუკუნის განმავლობაში, პერიოდულად ესპანელების თავდასხმებიც ხშირი იყო. 1687 ქალაქში მმართველობის ვენეციური, მოგვიანებით კი ავსტრო-უნგრული კანონი მოქმედებდა. ამის შემდგომ, სხვადასხვა დროს, ჰერცეგ ნოვს მართავდნენ რუსები, ნაპოლეონი და მუსოლინი. საბოლოოდ კი ის გახდა იუგოსლავიის ნაწილი. ქალაქის არასრული ისტორიის ნახვა, შესაძლებელია მის მოედანზე. ეს პარადოქსული მოედანია, რადგან ააგეს იტალიურ სტილში, პალმის ხეებით გარშემორტყმული ბრწყინვალე მართმადიდებლური ტაძრით შუაგულში. მოედნიდან, რომლის არაოფიციალური სახელია ბელავისტა, ჩანს ზღვა, ოტომანური საათის კოშკი, ესპანური ციხე-სიმაგრე, კათოლიკური ეკლესიის სამრეკლო და ქალაქის ქვედა ნაწილი.
ჩესკი კრუმლოვი, ჩეხეთის რესპუბლიკა, ნამესტი სვორნოსტი
ნამესტი სვორნოსტი პატარა, 45 x 60 კვმ მოედანია. აქ დაჯგუფებულია რენესანსული ფასადების მქონე სახლები, აქვე მდებარეობს ბაროკალური სვეტი. მოედანი ერთ მხარეს შემოსაზღვრულია ძველი ქალაქის მერიის შენობის თაღედით. ქალაქი, რომელსაც გერმანულად კრუმაუ ჰქვია, განვითარდა სასახლის გარშემო, რომლის შესახებაც პირველი ისტორიული წყარო გვხვდება მე-13-ე საუკუნის პოემაში. სასახლე ყოველთვის იყო მთავარი პუნქტი, ხოლო მოედანს მისი ზომებიდან გამომდინარე და მდინარე ვლტავას კალაპოტის თავისებურების გამო ჰქონდა მეორეხარისხოვანი როლი. მიუხედავად ამისა, მოედანი რჩება ზღაპრული ატმოსფეროს მქონე დასახლების მთავარ ელემენტად, ის გაიცნო მსოფლიომ და დღეს ქალაქის მცირე ზომის მიუხედავად, მას მრავალი ტურისტი სტუმრობს.
Marktplatz from Elburg, Holland
Elburg’s square is the result of an intersection between two main arteries, and reproduces on a much smaller scale the quadrangular shape of the city. Elburg has perfect geometrical proportions, thought out in such a way that its measurements link to the golden number[MOU1] . The city, whose shape has remained unchanged, was built between 1392 and 1396, and is unusual for the Middle Ages, as all of its roads are linked both to the city’s edges and to its square, which lies exactly at the geometric centre of the quadrangle.
ლეირა, პორტუგალია პრასა, ფრანცისკო როდრიგეზ ლობო
მოედანი საკმაოდ მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ლეირას მოსახლეობის სოციალურ და ეკონომიკურ ცხოვრებაში, აქ არის კაფეები და ტერასები, სადაც ბევრი ღონისძიება ტარდება. ამ მოედნის ტროტუარი ითვლება პორტუგალიაში ერთ-ერთ ყველაზე ლამაზ ტროტუარად. შუასაუკუნეებში აქ იმართებოდა სეზონური ბაზრობები.
ჩესკი ბუდეოვიჩე, ჩეხეთის რესპუბლიკა, ნამესტი პრემისლა ოტოკარა II
მოედანი ევროპაში ერთ-ერთი უდიდესია და ბოჰემიის მეფე ოტოკარ II-ს სახელს ატარებს. მან 1256 წელს აღმოაჩინა ქალაქი, რომელსაც გერმანულად ერქვა ბუდვეისი. მოედნის სამხრეთ-აღმოსავლეთ კუთხეში დგას XVI საუკუნეში აშენებული შავი კოშკი და წმინდა ნიკოლოზის საკათედრო ტაძარი. ქალაქის შესასვლელის ბაროკოს სტილის შენობა განთავსებულია მოედნის საპირისპირო მხარეს. ცენტრალური ადგილი უჭირავს სამსონის შადრევანს, ბაროკოს სტილის დახვეწილი გაფორმებით. მოედანს ავსებს 48 სახლი, ლუდის ქარხანა და მარილის ბაზრობა.
კასერესი, ესპანეთი, დიდი მოედანი
ეს ესპანეთის ყველაზე დიდი მოედანია და შუასაუკუნეების ქალაქის შესასვლელში მდებარეობს. მოედანი სათავეს XI საუკუნიდან იღებს, როდესაც ამ ადგილს დიდი ტრადიციული დღესასწაულებისთვის იყენებდნენ. შენობები სხვადასხვა ხანას განეკუთვნება. ყოველი შენობის პირველი სართულების კოლონადები VI საუკუნით თარიღდება. ჩრდილო-დასავლეთით განლაგებული ბუხაკოს კოშკი თვალწარმტაცი შენობაა და ქალაქის სიმბოლოს წარმოადგენს. ის არაბების ბატონობის დროს რომაულ საძირკვლებზე აშენდა. როგორც ჩანს, სახელწოდება ჩალის თოჯინების ადგილობრივი სახელიდან იღებს საწყისებს – (ბუხაკოს) bujacos.
Plazas de Europa
The lives of European squares vary from city to city, country to country, culture to culture. It is nearly midnight; while a lone traveler might be hurrying home across an empty square in northern Germany, the squares in the Iberian Peninsula are just waking up, as people emerge to eat, drink, and catch each other up on their days. In winter the contrast is not as sharp, as bustling Christmas fairs enliven the northern squares, while the south slows down somewhat. The squares of all European cities pass from season to season through various rhythms and rituals, showing their many faces. But squares can be divided into even more complex categories than northern and southern. Positioned on a map, it can be seen that the squares with a richer historic and aesthetic presence tend to be found in specific regions, forming a sort of network. Long before the Internet, cities were tied to one another through invisible connections, creating somewhat similar urban ‘networks’.
Italy is by definition the land of squares. Many squares regarded as masterpieces are found north of Rome. Northern Italy boasts a higher number of squares per city, at times ingeniously interconnected. The South might have relatively fewer squares, but they are no less noteworthy. While it is difficult to find an unknown square in Italy, I have included here a few lesser-known squares of interest to the history of urbanism, such as Palmanova, or the narrow square in the tiny medieval settlement of Pitigliano.
Across the Adriatic, the squares of the Dalmatian Coast have been severely overlooked. Once under the rule of the Republic of Venice (though some settlements date back even further), foreign encounters, particularly with southern Slavic cultures, have left their mark on the local squares. Cities throughout Slovenia, Croatia and Montenegro host such squares, but one finds fascinating squares all throughout the Balkans.
The historic squares of Central Europe, north of the Alps and throughout the former Austro-Hungarian Empire, are a few centuries younger than their Italian counterparts. While visibly influenced by their predecessors, the unique characteristics of the central European squares are not obscured. It may seem surprising that most of these squares are found outside the powerful centre of Austria, but German colonists, deployed by Austro-Hungary, arriving in the early Middle Ages established many of these settlements. The Czech government has recognised more than forty historical cities in Bohemia and Moravia as urban heritage reservations– cities that developed around large, beautiful squares. Although fewer in number, squares throughout Slovakia, Slovenia, Hungary, and Romania follow the same template. Paradoxically, the central European squares are less ‘sophisticated’ than those in Germany proper, as can be seen by comparing them with some medieval squares that have survived the Second World War bombings, including ones in the Harz Mountains, among others.
Another area containing special squares is the aforementioned Iberian Peninsula. Spain and Portugal are both countries with ‘dynamic’ squares. Each Spanish settlement, no matter how small, has a Plaza Mayor, which, quite late in the evening, becomes alive and remains alive until deep into the night: a community and family life that can be glimpsed in the rest of Europe through old photos.
Even when squares are ‘cultural imports’ as recent as the 19th and 20th centuries – such as those in Balkan cities or in the Caucasian countries between the Black Sea and the Caspian Sea – they demonstrate an interesting synthesis of local traditions and histories. Tbilisi, the capital of Georgia, an ancient rest stop for caravans travelling along the Silk Road, has the Meidan square or Vahtang Gorgasali, originally a bazaar on the trade route.
To a certain degree the selection of squares to be presented was subjective, however these squares are also among the best examples I was able to find to illustrate the historical, conservation, and urbanistic arguments presented on this website. I relentlessly favoured the lesser known and less travelled squares, although some famous squares do appear in the following pages. A number of European countries significant to the study of squares are missing for a technical reason: drone photography is not legally possible and, in the meantime, in many of the countries where I had taken images, drone photography has become restricted for legal reasons.
ბურტანგე, ნიდერლანდები, მარკტპლეინი
დღესდღეობით, ეს არის სოფელი, 133 სახლით და 300-ზე ნაკლები მოსახლეთი. თუმცა, ბურტანგე აშენდა როგორც სამხედრო ციხე 1593 წელს, ნიდერლადების რევოლუციისას, უილიამ მდუმარეს ბრძანებით. იგი ამ ფუნქციას ასრულებდა 1851 წლამდე, შემდეგ, დაკარგა თავდაცვითი ფუნქცია და აქ დასახლდნენ ხელოსნები და ფერმერები. სოფლის ძირითადი ფუნქციას წარმოადგენდა ესპანური გრონინგენის გერმანიასთან დამაკავშირებელი გზის დაცვა. ეს არის ვარსკვლავის ფორმის ერთ-ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი ციხე ევროპაში. პენტაგონის ფორმის გეგმა, მისი არხები და საფარი შეესაბამება საწყის პროექტს. მოედანი განთავსებულია ცენტრში და შეესაბამება ციხეში განლაგებული შენობების პენტაგონურ ფორმას. მის პერიმეტრზე არის სამასწლოვანი 14 ცაცხვის ხე. მოედანზე წარმოდგენილია ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაგებობები: კაპიტნის სახლი, მეთაურის სახლი და სკოლის ხელმძღვანელის სახლი. ამ შენობების განლაგება იერარქიულია. აქვე არის პროტესტანტული ეკლესია, რომელიც თარიღდება 1869 წლით და შესამჩნევია, რომ ის განთავსებულია მოედნის ახლოს და არა უშუალოდ მოედანზე.
ალმეიდა, პორტუგალია, პრასა დე საო ჰოაო
პორტუგალია-ესპანეთის საზღვარზე მრავალი ციხე-სიმაგრეა, რომელთა უმეტესობა პორტუგალიის მხარეს მდებარეობს. ალმეიდას ციხე 1641 წელს ვაუბანურ სტილში, აგებული ვარსკვლავის ფორმის ნაგებობაა, რომელიც პორტუგალიის ჩრდილოეთში მდებარეობს. ეს არის ციხე, სადაც თავისი ისტორიის მანძილზე, ესპანელებმა მხოლოდ ერთხელ შეაღწიეს, მოგვიანებით კი უკვე ფრანგების დახმარებით აიღეს. ციხის გეგმა არარეგულარულ ოთხკუთხედს წარმოადგენს. ის არცთუ ისე სიმეტრიულად არის განთავსებული, ვარსკვლავის მოხაზულობაც არაა იდეალური, თუმცა, მისი, როგორც ცენტრის როლი აშკარაა.
კოიმბრა, პორტუგალია, 8 მაისის მოედანი
კოიმბრა ცნობილია თავისი უნივერსიტეტით. მონუმენტური მოედნები განლაგებულია უნივერსიტეტის ტერიტორიაზე. ქალაქი ფლობს საიუველირო ნაწარმს, მოკრძალებული რაოდენობით, მაგრამ დაბალანსებული პროპორციებით, რაც ისტორიული მნიშვნელობისაა. 8 მაისის მოედანი მდებარეობს ქალაქის ცენტრში, სანტა კრუზის მონასტრის წინ. მისგან მოშორებით ქალაქის საბჭოს ნახავთ. მანუელის ეკლესიის ფასადი გამოირჩევა თავისი ბრწყინვალებით, იქ დაკრძალულია პორტუგალიის პირველი ორი მეფე. შენობების დანარჩენი სამი მხარე ისეთივე თვალსაჩინოა, როგორც ცენტრალური შადრევანი. ამაში თავისი წვლილი შეიტანა მოედნის თანამედროვე რეკონსტრუქციამაც.
ლისაბონი, პორტუგალია, პრასა დე მუნიჩიპიო
პრასა დე კომერჩიოსგან პატარა მანძილის დაშორებით განთავსებულია მუნიციპალური მოედანი, რომელზეც არის სამი მნიშვნელოვანი შენობა: მუნიციპალიტეტი, სააპელაციო სასამართლო და საზღვაო არსენალი. ეს არის პატარა, წყნარი მოედანი, პრასა დე კომერჩიოსგან განსხვავებული რითმებით. პრასა დე მუნიჩიპიო არის საქსოვი ფაბრიკის ნაწილი, რომლის რეკონსტრუქცია მოხდა მარკიზ პომბალის ხელმძღვანელობით. ეს ისტორიული დეტალი საკმარისია იმის ასახსნელად, რომ ისინი გაგებულ უნდა იქნას როგორც კონტრაპუნქტები, ეს არის ფართო, ურთიერთდაკავშირებული მოედნების სისტემა.
Plaza Mayor from Ciudad Rodrigo, Spain
This town took its name from Count Rodrigo González Girón. It was he who, in the mid-12th century, banished the Moors from this region once and for all, and built this town on top of a former Roman castrum, itself built atop a Celtic settlement. Its solid fortifications speak to its position on the border with Portugal. Paradoxically, although it is one of the most well-defended European borders on both sides, this frontier was the most stable in all of Europe’s history and has remained this way for 500 years. The only fighting to take place here was against Napoleon’s armies. Nowhere is the relationship between centre and periphery more marked than in such citadels.