Into the Square – intothesquare

Οι πλατείες των χωριών στα βουνά της Πίνδου, Ελλάδα

Ο θρύλος λέει ότι κάθε φορά που ήθελαν να χτίσουν ένα χωριό, οι περιπλανώμενοι ποιμένες της Πίνδου επέλεγαν ένα μέρος και έβαζαν ένα δέντρο. Εάν το δέντρο – το οποίο συναντούσαν τουλάχιστον δύο φορές ετησίως με τα κοπάδια τους – μεγάλωνε καλά, χτίζονταν εκεί ένας οικισμός, με το δέντρο να είναι η καρδιά του. Όλοι οι Αρωμανικοί οικισμοί στην Πίνδο έχουν μία πλατεία και όλες τους έχουν ένα αρχαίο δέντρο στο κέντρο τους. Οι ντόπιοι αποκαλούν την πλατεία μισόρι ή το μεσοχώρι. Αυτή περιέχει όλα τα σημαντικά κτίρια στη ζωή της κοινότητας. Η εκκλησία, το σχολείο, το σιντριβάνι, τα καφέ, όλα αυτά βρίσκονται στην πλατεία. Ή, μάλλον, ορίζουν την πλατεία. Είναι ένας χωροταξικός, αρχιτεκτονικός ορισμός, αλλά κυρίως ένας κοινωνικός και ανθρωπολογικός, γιατί είναι αυτός ο τόπος όπου γίνονται όλα τα σημαντικά κοινοτικά γεγονότα. Για το λόγο αυτό, πριν πάρει έναν αρχιτεκτονικό ορισμό, η πλατεία έχει έναν ανθρωπολογικό ορισμό. Αυτά δεν είναι τετράγωνα που προορίζονται να φαίνονται, αλλά τετράγωνα όπου τα πράγματα πρόκειται να συμβούν. Η κύρια λειτουργία τους δεν είναι αισθητική, αλλά κοινωνική. Και αυτό που συμβαίνει, εν συντομία, είναι η ιστορία της κοινότητας, η οποία πρέπει να λειτουργήσει σαν σύνολο.

Καλλαρύτες, Ελλάδα

Πλατεία

Σε υψόμετρο άνω των 1200 μέτρων, οι Καλλαρύτες σκαρφαλωμένοι σε ένα σχεδόν άγονο οροπέδιο, πάνω από μια βαθιά χαράδρα με τοίχους 500 μέτρων. Αυτή η χαράδρα αποτελεί μέρος της κοιλάδας, μέσω της οποίας ρέει ο ποταμός Καλλαρύτικος και η οποία, σε αντίθεση με την άγρια φύση της περιοχής όπου βρίσκεται το χωριό, κυριαρχείται από πλούσια βλάστηση με πολλά είδη φυτών. Δεν είναι ακριβώς γνωστό πότε ξεκίνησε η ιστορία αυτού του τόπου. Η παρουσία των Βλάχων στην περιοχή αναφέρεται στα βυζαντινά έγγραφα του 10ου αιώνα. Περί το 1750, οι Καλαρρύτες έγιναν ένα σημαντικό εμπορικό κέντρο, γνωστό για την κατεργασία ασημιού και χρυσού, με μια περίοδο μεγάλης ανάπτυξης μέχρι το 1821. Η πλατεία βρίσκεται σε μια πλαγιά, με αμφιθεατρικά πέτρινα σκαλοπάτια στη βόρεια πλευρά της, στο άκρο της οποίας βρίσκεται μία οικία, χτισμένη το 1869. Στην άκρη των σκαλοπατιών βρίσκεται ένα παλιό δέντρο, παράξενα τοποθετημένο. Στην άλλη πλευρά της πλατείας, βρίσκεται το καφέ του Ναπολέοντα Ζαγάλη. Οι στενές σκάλες και ένα σύστημα πέτρινων προεξοχών που συμβάλλουν στη γραφική ατμόσφαιρα της γωνιάς της πλατείας. Το σπίτι του ιερέα, το πρώην σχολείο, ένα κατάστημα και ένα καφέ ολοκληρώνουν το σύνολο.

Συρράκο, Ελλάδα

Πλατεία

Αυτή η πλατεία βρίσκεται στο νότιο άκρο του οικισμού και στην κάτω πλευρά του, ακριβώς πάνω από μια απότομη κοιλάδα. Ένα δαχτυλίδι από σπίτια, τοποθετημένα σε ομόκεντρα ημικυκλια στα βόρεια, δημιουργούν ένα αμφιθέατρο πάνω από αυτή. Η πλατεία είναι χτισμένη σε δύο επίπεδα. Το πρώτο αποτελείται από την αυλή του ναού του Αγίου Νικολάου. Χρονολογείται από τον 15ο αιώνα και είναι η κύρια εκκλησία της κοινότητας. Η σύνδεση με το χαμηλότερο επίπεδο γίνεται μέσω ενός δρόμου παράλληλου προς τα δύο επίπεδα. Εδώ βρίσκουμε δύο παλαιά δέντρα με εντυπωσιακό πάχος. Το Συρράκο αναφέρεται για πρώτη φορά σε ιστορικά αρχεία του 15ου αιώνα, αλλά οι ντόπιοι είναι σίγουροι ότι κατοικήθηκε πολύ νωρίτερα. Το κύριο επιχείρημα που χρησιμοποιούν είναι η ηλικία των δέντρων, που φυτεύτηκαν κατά την ίδρυση του οικισμού από τους Βλάχους. Από τη μία πλευρά υπάρχει ένα καφέ. Προς την κοιλάδα υπάρχει ένα παλιό κατάστημα, αλλά κάπως χαμηλότερα, έτσι ώστε η νότια πλευρά να προσφέρει ένα μεγάλο άνοιγμα προς το δρόμο που οδηγεί στον οικισμό, το γκρεμό και την κορυφή του βουνού.

Βοβούσα, Ελλάδα

Πλατεία

Η Βουβούσα είναι ο ανατολικότερος οικισμός του Ζαγορίου. Ακριβώς στη μέση του χωριού βρίσκεται η πλατεία, χωρισμένη σε τρεις «βεράντες», που συνορεύουν με το δρόμο και τον ποταμό Αώο. Στο κέντρο της πλατείας υπάρχει ένα δέντρο. Το σχέδιο αυτής της πλατείας είναι καινούργιο και σχεδιάστηκε από τον Ρουμάνο αρχιτέκτονα Βασίλη Μάρκου. Δίπλα στην παλιά και όμορφη άνω εκκλησία υπάρχει μια άλλη, πολύ παλαιότερη πλατεία, η οποία έχει δύο «βεράντες». Η πρώτη είναι η αυλή της εκκλησίας, με την πέτρινη βρύση. Το δεύτερο τμήμα της πλατείας έχει τριγωνικό σχήμα, με ένα δέντρο στη μέση, που φυτεύτηκε το 1768, που μπορεί να υπερηφανεύεται για το μεγαλείο των αιώνων που κουβαλά. Όλοι οι πάγκοι γύρω του, πολύ κοντά στον κορμό, κατά μήκος μιας ειδικά χτισμένης πέτρινης βεράντας, βλέπουν στο δέντρο και όχι στην πλατεία. Ένας ενδιαφέρον τρόπος να φανταστεί κανείς μια συνομιλία!

Δίλοφο, Ελλάδα

Πλατεία

Το Δίλοφο είναι ένα πολύ μικρό χωριό στο Ζαγόρι, αλλά έχει πολλά ογκώδη αρχοντικά. Σήμερα έχει μόνο επτά κατοίκους. Φωλιασμένο στους πρόποδες δύο κορυφών, από εκεί και το όνομα του, κάποτε ονομαζόταν Σκοποτσέλι. Η πλατεία του είναι μία από της πιο όμορφες στο Ζαγόρι. Κυριαρχείται από ένα εντυπωσιακό, παλαίο δέντρο, το οποίο είναι πολύ παχύ αλλά με κούφιο κορμό. Καφετέριες, δύο βρύσες, η μαζική παλιά δομή ενός σχολείου και μερικά μεγάλα σπίτια ορίζουν την περίμετρο της πλατείας.

Πόλεις συνοπτικά. Πλατείες της Ευρώπης και οι ιστορίες τους

Cătălin D. Constantin

Για τις ευρωπαϊκές πόλεις, η πλατεία είναι ο σπουδαιότερος χώρος. Προς τα εκεί οδηγούν οι κύριες οδοί, εκεί βρίσκονται τα πιο σημαντικά κτήρια και αγάλματα. Η πλατεία μιας ευρωπαϊκής πόλης είναι σαν σύνοψη/ επιτομή. Ιστορική, αρχιτεκτονική, πολιτισμική, κοινωνική. Σε μια αστική πλατεία μπορεί κανείς να δει συνάμα όλα τα στρώματα της ανθρώπινης ζωής, εν προκειμένω της κοινωνικής ζωής. Η αστική πλατεία είναι, από αυτή την άποψη, ένας προνομιούχος χώρος. Ένα «παλίμψηστο» το οποίο εκφράζει, αν ξέρεις να το αποκωδικοποιήσεις, την ιστορία και την ζωή του οικισμού σε διαφορετικές εποχές.

Οι ευρωπαϊκές πλατείες έχουν μια αδιάκοπη ιστορική σύνδεση με την ελληνική Αρχαιότητα, όπου εμφανίζονται η πλατεία και ύστερα η αγορά. Η αστική πλατεία ανήκει στην Ευρώπη χάριν μιας συνέχειας που δεν την έχουν άλλοι πολιτισμοί, αν και υπάρχουν και αλλού πλατείες, μερικές από αυτές αρκετά μεγάλες. Η πλατεία είναι η εφεύρεση της Ευρώπης, που την έχει αναπτύξει ως αρχιτεκτονικό σχήμα και την έχει εξαγάγει στο υπόλοιπο κόσμο, ιδιαιτέρως κατά την αποικιοκρατική περίοδο.

Αρχικά, μια επέκταση της κύριας οδού στις ελληνικές πόλεις, η πλατεία αποκτά με τον καιρό κοινωνικές και θρησκευτικές λειτουργίες και επιδέχεται καλλωπισμό. Οι Ρωμαίοι αρχιτέκτονες παρέλαβαν την πλατεία από τους Έλληνες, και έτσι το forum γίνεται ένα ουσιώδες κομμάτι της ιδέας του χώρου. Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η αστική ζωή αναζωογονείται στην Ευρώπη προς το τέλος του πρώτου αιώνα, όταν οι μεσαιωνικές πόλεις ανεγείρονται πάνω στους αρχαίους ρωμαϊκούς οικισμούς, διατηρώντας όμως το οδικό τους σχέδιο, όπου η πλατεία κρατά κεντρικό χώρο, αντί του φόρουμ. Αυτό βρίσκουμε για παράδειγμα στο Ζαδάρ και το Πόρεκ, στην δαλματική ακτή.

Κάθε μεσαιωνική πόλη, όταν τι δει κανείς από ψηλά, εμφανίζει μια θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στην περιφέρεια και το κέντρο, γιατί οι μεσαιωνικές πόλεις περιβάλλονται πάντα από τείχη. Μερικά, όπως εκείνα στην Όμπιδο, στην Πορτογαλία, έχουν συντηρηθεί άθικτα. Η πλατεία είναι ένας φαρδύς χώρος, και βρίσκεται ως προς τον όγκο της σε αντίθεση με τις αστικές οδούς που είναι πάντα στενές και δαιδαλώδεις. Στην μεσαιωνική πλατεία βρίσκουμε σχεδόν πάντα έναν καθεδρικό ναό και ένα πηγάδι. Στις μικρές πόλεις, το πηγάδι έχει και λειτουργικό ρόλο, αλλά στις μεγάλες πόλεις ο ρόλος του είναι περισσότερο διακοσμητικός, έχοντας σχέση με την παράδοση και τη θρησκεία.

Η ύπαρξη των τειχών είχε μερικές σημαντικές συνέπειες για τις πόλεις ολόκληρης της δυτικής Ευρώπης. Πρώτον, για πολλούς αιώνες, λόγω του περιορισμένου χώρου, ο πληθυσμός παρέμενε ποσοτικά ο ίδιος εντός των τειχών. Η αύξηση του πληθυσμού οδηγεί στην θεμελίωση νέων οικισμών, αντί της διεύρυνσης του οχυρωμένου χώρου, και γι᾽ αυτόν τον λόγο ο Μεσαίωνας διακρίνεται για την θεμελίωση νέων οικισμών. Η κτίση αρχίζει πάντα με το κέντρο, με την πλατεία, ο τόπος αυτής ορίζεται πρώτος. Η δεύτερη συνέπεια της υπάρξης των τειχών είναι η εξής: το κέντρο παραμένει πάντα το ίδιο. Κατά κανόνα, σ᾽αυτές τις κοινωνίες, η πλατεία συμπίπτει με το γεωμετρικό κέντρο. Ήταν ο πιο προστατευμένος χώρος. Εκεί, ο εχθρός έφτανε την τελευταία στιγμή. Επιπλέον, η είσοδος στην πόλη γινόταν μόνο μέσω μερικών θυρών. Αναγκαστικά όλοι οι δρόμοι της εισόδου οδηγούσαν στην κεντρική πλατεία. Η από πάνω προοπτική δείχνει ότι η πλατεία αποτελούσε το εστιακό σημείο της μεσαιωνικής πόλης. Τα τείχη προσδιορίζουν σαφέστατα οπτικά την αντιθετική σχέση του κέντρου με την περιφέρεια. Εξ ου και μια άλλη συνέπεια κατά την ιστορική εξέλιξη: όταν στην αρχή της μοντέρνας εποχής τα τείχη γκρεμίζονται, οι πόλεις εξελίσσονται όχι γραμμικά, αλλά ομοκεντρικά, με την πρόσθεση νέου έδαφους σε μια ήδη υπάρχουσα δομή, που ακόμα και σήμερα είναι αισθητή στις ευρωπαϊκές πόλεις.

Κατά την Αναγέννηση, η Ευρώπη κληρονομεί τις μεσαιωνικές πόλεις. Δεν τις αγαπά πλέον και τις θέλει απολύτως διαφορετικές: μέσα σε τεχνητά σύνορα, η Ευρώπη φαντάζει άλλον τύπο αστικών κόσμων. Η εποχή δεν είναι περίφημη για τη θεμελίωση πραγματικών, αλλά φανταστικών πόλεων. Όταν όμως η θεωρία γίνεται πραγματικότητα, αυτό το γεγονός οφείλεται περισσότερο στις θεομηνίες. Στις 21 Σεπτεμβρίου 1561, μια μεγάλη πυρκαγιά καταφλέγει τo Βαγιαδολίδ. Η συμφορά της πόλης αποτελεί, για την πολεοδομία, μια καθαρή ευλογία. Στον κενό χώρο χτίζεται η υπέροχη Plaza Mayor, που είναι ακόμα και σήμερα η μεγαλύτερη πλατεία της Ισπανίας. Αυτή είναι και η πρώτη κανονική πλατεία της Ισπανίας, σήμερα όμως λίγοι την γνωρίζουν. Η συμμετρία και το σχήμα της διαπιστώνονται εύκολα από ψηλά. Το αστικό και αρχιτεκτονικό σχέδιο του Βαγιαδολίδ, το έχουν παραλάβει πολλές άλλες πλατείες και παίρνει την τελική μορφή του το 1729, με την Plaza Mayor της Σαλαμάνκας, μια από τις ομορφότερες πλατείες του κόσμου. Μόνο στην τραβηγμένη από ψηλά φωτογραφία της διαπιστώνει κανείς ότι η περίμετρός της δεν είναι τετραγωνική, αλλά τραπεζοειδής. Για κάθε περαστικό, άνευ εξαιρέσεως, οι πλευρές της πλατείας φαίνονται παράλληλες και ίσες, γεγονός που αποτελεί μια ευφυή ψευδαίσθηση, που έχει υπολογιστεί προσεκτικά με σκοπό να αποκτήσει βάθος η προοπτική και ο αρχιτέκτονας να διαθέτει περισσότερο χώρο.

Με αρχή τον 16^ο αιώνα, οι πόλεις συνεχίζουν να έχουν οχυρά, αλλά η σκέψη είναι διαφορετική. Η αποστολή σχεδιασμού των πόλεων έγκειται όλο και περισσότερο στους μηχανολόγους, και όχι στους αρχιτέκτονες-καλλιτέχνες. Το κρίσιμο σημείο της αλλαγής χρονολογείται τον 17^ο αιώνα και συσχετίζεται με το όνομα του Βoμπάν (Vauban). Το σχήμα οχύρωσης που προτείνει αυτός έχει να κάνει με τη στάθμευση πολυάριθμων στρατιωτών μέσα στον χώρο των δυνατά οχυρωμένων τειχών της πόλης. Τα φρούρια με σχήμα αστεριού πολλαπλασιάζονται γρήγορα στην Ευρώπη, από το Νάρντεν (Naarden) και το Μπουρτάνκε (Bourtange), στην Ολλανδία, μέχρι την Αλαμέιδα (Alameida), στην Πορτογαλία, ή το Άλμπα Καρολίνα (Alba Carolina), στην Ρουμανία. Αυτές οι στρατιωτικές πόλεις έχουν μια τέλεια δομή, με ίσιες και γραμμικές οδούς, που οδηγούν ανεξαίρετα σε μια φαρδιά πλατεία, στο κέντρο. Από το επίπεδο του εδάφους η τελειότητα των φρουρίων μπορεί μόνο να γίνει αισθητή, και αυτό επειδή πολλές φορές τα κτίρια έχουν έναν αυστηρό ύφος. Πάντως αυτοί είναι οι ωραιότεροι οικισμοί της ηπείρου, που στις σημερινές φωτογραφίες φαίνονται σαν άστρα στην γη. Πουθενά αλλού δεν είναι σαφέστερη, όπως εδώ, η σημασία της πλατείας ως κεντρικός χώρος.

Μετά τα μέσα του 18^ου αιώνα και τον 19^ο αιώνα, οι πόλεις διαμορφώνονται με έναν τρόπο που αντανακλά τις στρατιωτικές, τεχνολογικές, αλλά και πολιτικές αλλαγές. Η αυτοδιοικητική δύναμη των αστικών κοινοτήτων ελαττώνεται μέχρι μηδενισμό και στην θέση της εμφανίζεται η αυτοκρατία των μοναρχών. Οι αριστοκράτες κατοικούν ελάχιστα τα εξοχικά τους παλάτια και προτιμούν να είναι κοντά στα κυβερνητικά κέντρα. Χτίζουν τις κατοικίες τους μέσα στην πόλη. Με τον καιρό, αυτές θα γίνουν η μόνιμη κατοικία τους. Ξαφνικά, το ενδιαφέρον τους στρέφεται προς την εμφάνιση της πόλης. Το αποτέλεσμα; Το σχέδιο των πόλεων αλλάζει ριζικά. Αλλάζουν αναγκαστικά και το νόημα των πλατειών και η σχέση τους με τον υπόλοιπο χώρο. Ενώ οι παλαιοί μεσαιωνικοί οικισμοί είχαν μια δομή βασισμένη στις ανάγκες ολόκληρης της κοινότητας, οι πόλεις μεταμορφώνονται ώστε να ανταποκριθούν στο γούστο των αριστοκρατών. Στον τομέα της αστικής αισθητικής, ο ορίζοντας των ανθρώπων αλλάζει και ανοίγεται. Από εδώ και μέχρι τη θεωρία της vista η απόσταση είναι μικρή. Η Vista, που ήταν άγνωστη στην Αρχαιότητα, προϋποθέτει μια πιο σύνθετη αστική αντίληψη: τα μνημεία και τα αγάλματα δεν πρέπει να ιδωθούν μόνο από κοντά, αλλά αυτά αποτελούν ένα σημείο αναφοράς ακόμα και όταν βρίσκονται στην άκρη μιας μακριάς και ίσιας οδού η οποία επιτρέπει στο βλέμμα να εισδύει στην πλατεία από μεγάλη απόσταση. Ό,τι αποτελούσε πριν ένα τυχαίο εφέ, τώρα μετατρέπεται σε αντικείμενο μελέτης. Αψίδες, κολόνες, αγάλματα, όλα είναι χτισμένα έτσι ώστε η ομορφιά τους να φανεί από απόσταση. Από εδώ μέχρι τις λειτουργικές διαδρομές που θα διασχίσουν τις πόλεις, δένοντας μεταξύ τους τις πλατείες, δεν είναι πάρα μόνο ένα βήμα. Η Λισαβόνα, αν τη δει κανείς από ψηλά, αποδεικνύει με το πρώτο βλέμμα τις αλλαγές που έχουν γίνει, υπό την επίβλεψη του μαρκησίου de Pombal, μετά τον καταστρεπτικό σεισμό της 1^ης Νοεμβρίου 1755.

Οι πλατείες της Λισαβόνας αποτελούν ένα αληθινό σύστημα. Φαρδιές και ευθύγραμμες λεωφόροι δένουν την Πλατεία Εμπορίου με το Rosio, το Rosio με το Figueira, το Martim Moniz με το Restauradores, το Restauradores με την Praça do Marquês de Pombal, και όλες έχουν στη μέση τους εντυπωσιακά μνημεία.Για να υπάρχει μια πλατεία, τα κτίρια δεν αρκούν. Οι πόλεις είναι ένα μείγμα ανθρώπων και κτιρίων, και η σχέση μεταξύ τους δεν είναι πάντα τόσο σαφής εκ πρώτης όψεως. Οι άνθρωποι χτίζουν τα κτίρια, και ο τρόπος με τον οποίον μια κοινότητα εκφράζει μέσω του χώρου την ιστορία της, τη θρησκεία της, τις ποικίλες απόψεις της, τις πραγματικές ανάγκες της καθημερινής ζωής δεν είναι σαφής ούτε και σήμερα, γιατί οι πολυάριθμες αποχρώσεις αυτής της περίπλοκης διαδικασίας μας διαφεύγουν και ίσως δε θα είμαστε ποτέ σε θέση να την περιγράψουμε εξ ολοκλήρου. Η πλατεία είναι η αρχιτεκτονική της, αλλά ταυτόχρονα είναι περισσότερο από την αρχιτεκτονική της. Ολόκληρο το παρελθόν, που βρίσκεται σ’ ένα ορατό-αόρατο σύστημα σχέσεων με τη συμβολική φαντασίωση της κοινότητας, είναι παρόν στη ύπαρξη της πλατείας.

Salamanca, Ισπανία Plaza Mayor

Η κατασκευή αυτής της πλατείας ξεκίνησε το 1729, με εντολή του Φιλίππου του V, με την πλατεία που προοριζόταν κυρίως για αγώνες ταύρων. Σήμερα, θεωρείται μια από τις πιο όμορφες πλατείες στην Ισπανία και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο χώρος προσφέρει μια παράδοξη οπτική ψευδαίσθηση. Από το έδαφος φαίνεται να είναι ένα τέλειο τετράγωνο, αλλά όταν φαίνεται από μια αεροφωτογραφία, το σχήμα είναι ακανόνιστο. Οι μπαρόκ προσόψεις του κτιρίου, που περιβάλλουν και ορίζουν την περίμετρο της πλατείας, φαίνονται απόλυτα συμμετρικές με την πρώτη ματιά, αλλά στην πραγματικότητα καμία από αυτές δεν έχει το ίδιο ύψος. Έχουν γράψει ολόκληρα βιβλία σχετικά με αυτήν την πλατεία στη Σαλαμάνκα και, μέχρι σήμερα, θεωρείται το απόλυτο μοντέλο ισπανικών πλατειών.

Piazza Pio II from Pienza, Italy

Perched upon a hilltop in Tuscany, Pienza was originally called Corsignano. Pope Pius II loved his hometown greatly and wished to transform it into a concrete illustration of his theories about the “ideal city.” For this purpose he hired the architect Bernardo Rossellino and was himself directly involved in the city’s planning. Influenced by Alberti’s writings, Pius wished to build a uniform and self-sufficient city around a central square. Yet when he died in 1462, the urban sketch of the city that had taken his name was stopped, with only 40 completed buildings. At the heart of this “ideal city,” Bernardo Rossellino had managed to install a trapezoidal square, representing one of the first attempts of urban renewal in the postclassical period.

The area is not large, yet the illusion of space is created through its shape and the design of the pavement. The overall effect is that of a stage set flanked by important buildings. The Palazzo Vescovile lies on the eastern side of the square. On the opposite side stands the Papal Palace. The City Hall lies to the north, with a Florentine-style tower chosen by Rossellino. Two other buildings complete the northern side next to the City Hall. The square is dominated by the façade of a Cathedral, built along the smaller side of the trapezoid, so as not to end up overwhelming the square, for the Pope wished to build a city of human, rather than monumental, dimensions. Everything was carefully calculated, with the construction of the church even taking the movements of the sun into consideration. Inspired by Austrian Cathedrals that were bathed in natural light, the Pope asked that this church not respect the traditional east-west alignment, but be set in such a way that the sun would pour in from the southern windows. The church is aligned with the top of Mount Amiata, an extinct volcano. Its peak is visible from the southern windows of the church, though it is not visible from the square. This leads to an interesting reversal of perception: the interior of the church feels like a wide space that opens out to the landscape, while the square allows little access to its surroundings, and instead feels like an interior space. The two narrow open areas inside the square, on either side of the Cathedral, are some of the earliest Renaissance examples of visual access to rural landscapes from within a town. As such, it diverges from traditional medieval squares. In order to see the landscape, one must arrive at the very end of the square.

Within the square, various details from one building’s façade reappear on another façade; the rectangular shape of these façades recreates the shapes of the windows to scale. The windows at the upper level of the Papal Palace are Rossellino’s inventions, a combination of the Roman cross and the Tuscan rose window. The cross reappears as a detail on the windows of the Palazzo Vescovile, and the rose window reappears on the City Hall’s windows. Archways and circular details, grouped in threes, repeatedly appear on the façade of each building, The travertine grid and the red brick pavement mirror the series of compartments on the façade of the church, and are aligned with the pillars, doors, and corners of all of the buildings found along the square. At the centre of the square is a travertine circle, and the distance between the circle and the door of the church is equal to the distance between the base of the church and the occhio, a typical round window on the façade of the church. This is not the only “coincidence,” for the square respects a geometry based on the numbers 3, 5, and 9. Moreover, in the early 2000s it was found that the shadow of the Cathedral aligns perfectly with the grid of the pavement at particular moments in time—specifically, 11 days after the solar equinox. It was known as early as the 15^thcentury that there was an 11-day difference between the civil calendar and the astronomical one. The calendar reform was highly controversial within the Catholic Church, since Easter is calculated according to the equinox. Pieper, who observed the alignment of the church’s shadow with the grid, believed that the square was initially intended to demonstrate this on the day of the equinox. Thus, the construction had begun, but the project was adjusted so that the alignment would take place on the exact day of the equinox. When the modification was decided, construction on the square’s buildings was already underway. Redrawing the pavement grid would have led to discrepancies in the buildings’ details, so a solution was found by raising the roof of the Cathedral. This has been confirmed by evidence that the Albertian proportions on the church pediment have not been respected. It is still a mystery why details of this reconstruction, as well as the story of the alignment of the Cathedral’s shadow with the drawings on the pavement, make no appearance in the Pope’s extremely detailed diary.

Piazza Castello from Marostica, Italy

Every other year, in the second week of September, Marostica hosts a game of chess. But in this game, living people play the roles of the wooden figurines, and the square of this tiny medieval town serves as the chess board, with its pavement designed especially for this purpose. For this reason, the Maroustica Piazza Castello is also called the Piazza degli Scacchi. As the story goes, in medieval times, two young nobles, Rinaldo D’Angarano and Vieri da Vallanora, fell madly in love with Lionora, the daughter of a local Lord. The customs of the time required that the girl’s fate be decided through a duel. But as her father did not wish to make enemies, and wanted no blood spilt, he forbid the duel and proposed a chess game in its stead. The winner would become the husband of the coveted Lionora. The loser would not lose, but instead gain the hand of his younger daughter, Oldrada. Of course, this story has no basis in historical fact. Not one of its characters ever existed, just as there was no chess match in medieval Marostica, which in the local Venetian dialect was called Maròstega. A Dalmatian writer and architect named Mario Mirko Vucetich invented the entire story, just after the Second World War. And the local chess club found it apt to regard the story as true and to organise, every other year, a competition with living people as chess pieces, in this scenic square with medieval origins in the small town of Marostica, in northern Italy.

Piața Sfatului from Brașov, Romania

Already from the 14^th century, markets were constantly held in Piața Sfatului in Brașov and produce was exchanged. Back then it was called Marktplatz. The space is dominated by the Casa Sfatului, constructed in 1420. It not only forms the centre of the square, but also offers an interesting chromatic counterpoint, through its light colour, to the nearby Schwarze Kirche, the Black Church, visible from the square.

Žižkovo náměstí from Tábor, Czech Republik

One one side of this square is a statue of Jan Žižka, leader of the Hussite movement, and one of the few military commanders in history to have never lost a single battle. Today, his name is found in this square in Tábor. Situated on a hilltop, with the square at its peak, and near Lake Jordan, named after the Biblical river, this city was founded in the spring of 1420 as a centre of the Hussite revolutionary movement. At first carefully planned, it later developed organically, and the shape of its square points to this tendency. Its streets were intentionally designed in zigzag formation, so that enemies would have difficulty reaching the centre. Although it is hard to see in the photograph, the square is sloped, which gives it an additional spatial dimension.

Praça do Comércio from Lisbon, Portugal

This square owes its existence to the great Lisbon earthquake of 1 November 1755 and the fire that followed. On this spot, abandoned due to natural disasters, a new, well-ordered city was built, as a result of reconstruction efforts coordinated by the Marquise of Pombal, the leader of the royal government.

Praça do Comércio was built on Terreiro de Paço, the site where the court of the Royal Palace had previously been held. This name is still used for the square, with its one side facing the Tejo, the greatest river on the Iberian Peninsula. Measuring 175 by 180 meters, this square is one of the largest on the European continent.

Plaza de la Corredera from Córdoba, Spain

Soon after the Plaza Mayor was built in Madrid, its design was copied by other cities, even ones very distant from the capital. The Plaza de la Corredera in Córdoba is the only quadrilateral square in the south of Spain and Andalusia, developed by the architect Antonio Ramós Valdés of Salamanca. In 1683, on the site of an esplanade, which historically had been a Roman circus, and subsequently a trading area during the city’s Muslim era, he constructed a giant, semiregular quadrilateral, slightly smaller than the one in Madrid.

After it was built, the square was used for various purposes, serving as the grounds for temporary trade fairs and an arena for corridas, from which its current name originates. In the area beneath its ground floor arches are the so-called esparterías shops that sell traditional objects braided from plant fibres. Antique shops have existed here for nearly a century.

Domplatz from Passau, Germany

This urban structure was determined by its geographical position, one of the most spectacular in urban Europe. Passau is situated on a spit of land, at the confluence between the Danube, the Inn and the Ilz, each with differently coloured waters. The Domplatz lies at the highest point of the city, which serves to its advantage, as Passau is threatened by floods each year. The square was built in 1150, and in 1155, after donations by the Bishop Konrad von Babenberg, it became the property of the Cathedral, under the condition that clerical houses be built on its free sides. These 14 buildings were damaged by the great fires of 1662 and 1680, and then rebuilt by Italian architects in a late-Baroque style. In 1824, a statue of Emperor Maximilian I of Bavaria was placed in the square. Thus, for the first time in its history, the square became public, gaining the status of an official town square. It was renovated after 2013. Its pavement was replaced with fine gravel, pointing to its previous historical eras. Its lighting is spectacular, one of the finest in Europe. Highlighting the façade of the Cathedral, leaving the square and the rest of the buildings in half-light, it enngages in a subtle game of darkness and light, linking the past, when cities did not have public lighting, with the future. The effect is that of a scene from a Baroque play.

Istanbul, Τουρκία, Sultanahmet Meydanı

Αυτή η πλατεία φέρει κάποια ασάφεια στο σημείο συνάντησης της Ανατολής και της Ευρώπης. Αυτή δεν είναι μία πλατεία μόνη, αλλά δύο που συνενώνονται και παίρνουν το ίδιο όνομα. Μεταξύ της Αγίας Σοφίας και το Τζαμί του Σουλτάνου Αχμέτ Καμί, γνωστό ως Μπλε Τζαμί, βρίσκεται μία πλατεία με κρήνη στο κέντρο της, συχνά αποκαλούμενη Ayasofya Meydani, αν και το επίσημο όνομα είναι το Sultanahmet Meydani. Πρόκειται για ένα εμπορικό κήπο, που χτίστηκε εκεί και το οποίο αποτελούσε το «Αυγουστίο», το ρωμαϊκό φόρουμ του Αυγούστου. Παραδόξως, η μεγάλη πλατεία μεταξύ του Μπλε Τζαμί και του Μουσείου Ισλαμικής Τέχνης διατηρεί το όνομα Sultanahmet Park. Το μέρος αυτό συγκεντρώνει τόση ιστορία! Ο οβελίσκος του Μεγάλου Θεοδόσιου είναι στην πραγματικότητα αιγυπτιακός και μεταφέρθηκε εκει το 390, από το Λούξορ. Σκαλισμένο από γρανίτη του Ασουάν, χτίστηκε το 1490 π.Χ. για τον Αιγυπτιακό Φαραώ Τουθμόση τον Γ. Η στήλη με περιπλέκοντες όφεις ήρθε το 324 από το ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς, για να γιορτάσουν τη νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών. Δημιουργήθηκε από το κράμα των περσικών όπλων και λιωμένο από τους Έλληνες, πριν από 2500 χρόνια. Ένας άλλος οβελίσκος στήθηκε τον 10ο αιώνα από τον Κωνσταντίνο VII. Στη λίστα προστίθεται η “γερμανική βρύση” που χτίστηκε το 1900 για να σηματοδοτήσει την επίσκεψη του Kaiser Wilhelm II. Στη συνέχεια, υπάρχει η Art Nouveau πρόσοψη, με τα χαρακτηριστικά της Ανατολής, το οποίο τώρα φιλοξενεί την πανεπιστημιούπολη του Πανεπιστημίου του Μαρμαρά. Το Μπλε Τζαμί και η Αγία Σοφία ορίζουν από μια πλευρά της πλατείας. Από την αντίθετη πλευρά, το Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης βρίσκεται το παλάτι του Ιμπραήμ Πασά, του Σουλεϊμάν του μεγαλοπρεπή. Μια μαρμάρινη στήλη σηματοδοτεί το χιλιομετρικό μηδέν της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που είναι ακόμα ορατό στη βορειοανατολική γωνία της πλατείας. Και αυτό δεν είναι όλα. Η πλατεία ήταν, στην πραγματικότητα, η αρένα του ρωμαϊκού ιπποδρόμου.

Trg Peristil from Split, Croatia

From a bird’s eye view, the old town of Split resembles a rectangular box into which someone has placed buildings, streets, and markets. Beginning in the Middle Ages, two of the larger markets in this citadel played a key role in the history of the city, Narodni Trg, or Spalato in Italian. The People’s Square, called simply Pjaca by the locals, was first mentioned in the 13^thcentury, and has a number of superb Gothic buildings. A bit further on, at the entrance to the citadel, lies Trg Braće Radić, called Voćni Trg by the locals, meaning “fruit market,” in reference to its earlier, colourful identity. Just outside the medieval walls is a third great square, Republic Square. Its more recent architecture reminds one of Venice’s San Marco. It was built in the mid-19^th century, in a historicist style, demonstrating that Split, long under Venetian rule, still carries on this tradition. These are beautiful squares, each with its own marked individuality, but the oldest and most interesting of the Split squares by far is Trg Peristril, which is smaller, yet considered by locals to be the historical heart of this area. Its history is special. Originally, this square served as the interior courtyard of a palace built for the Roman emperor Diocletian in 305, across a huge surface measuring 300 square meters. In fact, half of the old city of Split lies within the palace walls, the most well-preserved Roman palace today. After the Romans abandoned it, it remained uninhabited for centuries, until the people of Salona used it when taking refuge from the Slavs, turning this former palace into their settlement. And a settlement it shall remain. John of Ravenna, the first local archbishop, oversaw the transformation of the Diocletian mausoleum into a church. This was the moment when the palace courtyard officially became the Cathedral square, with all of the functions of a medieval square. Changes were made to it, but some features were kept, including its red porphyry columns.

Rovinj, Κροατία, Trg Sveta Eufemije, Trg G. Matteottija

Η ιστορία αυτής της πόλης συνδέεται με τη Βενετία, αλλά το Rovinj χτίστηκε πολύ νωρίτερα, στις αρχές του 8ου αιώνα, σε ένα νησί που χωρίστηκε από τη στεριά με ένα στενό κανάλι. Πολύ αργότερα, το 1763, προς το τέλος της βενετσιάνικης κυριαρχίας, η κοινότητα μπαζώνει τον ισθμό και η πόλη ενώνεται με την ηπειρωτική χώρα. Μέσα από μια κλασική διαδικασία συγχρωτισμού, ένα νέο σύστημα αγορών διαμορφώνεται ακριβώς στη θέση του παλιού καναλιού. Είναι τέσσερα σε αριθμό, και η πιο σημαντική είναι τή Trg G. Matteottija. Τα περισσότερα από τα κτίρια βρίσκονται εδώ από τον 19ο αιώνα, αλλά γιορτάζουν τον παρελθόντα δεσμό της πόλης με τη Βενετία, αναδημιουργώντας ακόμη και το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου στο αέτωμα του δημαρχείου. Η κεντρική πλατεία της πόλης παραμένει η Trg Sveta Eufemije, που βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο του λόφου. Ανεμπόδιστη από τις τρεις πλευρές, βλέπει προς τη θάλασσα, κυριαρχείται από την 60 μέτρων βασιλική, με το άγαλμα της Αγίας Ευφημίας στην κορυφή, που περιστρέφεται στο αεράκι.

Piran, Σλοβενία, Tartinijev trg

Ο Giuseppe Tartini, συγγραφέας του γνωστού Il trillo del diavolo, γεννήθηκε στην πόλη αυτή, που στη συνέχεια ονομάστηκε Pirano, μέρος της Δημοκρατίας της Βενετίας. Η πλατεία Piran φέρει το όνομά του και η γενέτειρα του συνθέτη μπορεί να βρεθεί στη μία πλευρά της πλατείας. Τη στιγμή της γέννησής του, ωστόσο, ο τόπος φαινόταν τελείως διαφορετικός. Αντί για μία πλατεία, αυτή η περιοχή ήταν αρχικά μια αποβάθρα φόρτωσης για αλιευτικά σκάφη που έρχονταν από την Αδριατική και βρέθηκαν έξω από τα τείχη της ακρόπολης. Με την πάροδο του χρόνου χτίστηκαν παλάτια και όμορφα διοικητικά κτίρια πιο κοντά στις προβλήτες. Μέχρι το 1894, η σημασία του τόπου μεγάλωσε αρκετά ώστε οι αρχές αποφάσισαν να χαλιναγωγήσουν τον κόλπο και να οικοδομήσουν μια πραγματική πλατεία. Δύο χρόνια αργότερα αποκαλύπτεται το άγαλμα του Ταρτίνι, το οποίο θεωρείται εστιακό σημείο, και η πλατεία, κυριαρχείται από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο λόφο και με καμπαναριό πανομοιότυπο με αυτό της Βενετίας. Είναι ένας αρμονικός και ζωντανός χώρος, που διέπεται από την ισορροπία της μορφής και της αναλογίας.